ورم لثه، که معمولا با خونریزی لثه و حساسیت نسبت به لمس همراه است، بیشتر به دلیل عدم رعایت صحیح بهداشت دهان، بارداری و عفونت ایجاد میشود. تجمع پلاک و جرم اطراف دندانها و لثهها هم از دیگر دلایل رایج التهاب این بافت است.
برای درمان خانگی ورم لثه راههای زیادی وجود دارد، اما اگر این وضعیت بیش از دوهفته طول بکشد، باید دلایل جدیتری را مدنظر قرار داد. در ادامه تمام علتهای باد كردن لثه دندان و گزینههای درمان ورم لثه را مرور میکنیم.
علائم ورم لثه چیست؟
کمتر کسی روزانه به لثههای خود فکر میکند؛ اما درست مانند بقیه بخشهای بدن، آنها هم مستعد بیماری هستند. حتی هنگام مسواک زدن، بیشتر توجه سمتِ تمیز کردن دندانهاست. اما لثهها هم به همان اندازه برای حفظ سلامتی مهم هستند.
لثهها دهان را میپوشانند و یک مهروموم محکم در اطراف دندانها ایجاد میکنند. مهمترین عملکرد این بافت نرم محافظت از بافت عمیقتر دهان در برابر مشکلات پریودنتال گوناگون است.
از آنجا دهان در طول روز فعال است و مدام در حال استفاده از آن هستیم، نشانههای تورم لثه سریعا توجه را جلب میکنند. و چون لثه به محافظت از دهان و متعاقبا بدن در برابر عفونت کمک میکند، ورم آن میتواند نشانه مشکل و بیماری لثه باشد و نباید آنها را نادیده گرفت.
اگر ورم لثه دارید، احتمالا این موارد را هم تجربه میکنید:
- قرمزی لثهها
- خونریزی لثه
- بوی بد دهان
- احساس طعم بد در دهان
- حساس و دردناک بودن لثهها هنگام لمس
علت ورم لثه چیست؟
معمولا تنها چنددلیل مهم برای تورم لثه وجود دارد، اما همه آنها قابل توجه هستند. برخی از دلایل مربوط به عوامل محیظی ناشی از آسیب به لثه مانند خوردن غذای نامناسب، ضریه خوردن به دهان و یا سابیدگی است. از دلایل دیگر می توان به التهاب و عفونت لثه اشاره کرد. در برخی موارد مشکلات دیگر دهان و دندان به صورت غیر مستقیم بر تورم لثه اثر گذاشته که این موارد شامل مشکلات آفت دهان، آبسه و .. است. در ادامه به صورت کامل به بررسی تمام علت های ورم لثه می پردازیم.
دلایل محیطیِ تورم لثه
علل محیطی این وضعیت شامل موارد زیر میشوند:
- تروما: ضربه شدید به دهان میتواند منجر به علائم تورم لثه و خونریزی شود.
- رژیم غذایی: رژیم غذایی نامناسب و سوء تغذیه میتواند منجر به تورم این بافت شود. مثلا اسکوربوت که به لثهها حالتی اسفنجی میدهد، به خاطر کمبود شدید ویتامین ث است.
- محصولات مربوطه: باد كردن لثه دندان همچنین ممکن است ناشی از چیزهایی باشد که در دهان قرار میگیرند، مانند دندان مصنوعی نامناسب، حساسیت به خمیر دندان یا دهانشویه، و عوارض جانبی برخی داروها.
- دلایل هورمونی: افزایش جریان خون به لثهها در اثر تغییرات هورمونی میتواند باعث تورم آنها شود. این وضعیت معمولا در دوران بارداری رخ میدهد.
- بهداشت ضعیف دهان و دندان: عدم مراقبت از دهان و دندانها با مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و جرمگیری نزد متخصص میتواند منجر به تورم لثه شود.
- ساییدگی لثه: اگر خیلی محکم مسواک میزنید، احتمال آسیب دیدن بافت ظریف لثه، و در نتیجه زخمی و ملتهب شدن آن بسیار بالاست. یک تکنیک موثر برای جلوگیری از این مشکل، مسواک زدن با حرکت آرام و دایرهای است.
دلایل التهابیِ ورم لثه
در کنار دلایل محیطی، التهاب به خاطر موارد زیر میتواند هم باعث ورم این بافت نرم شود:
- عفونتها: عفونتهای باکتریایی و زخمهای لثه اغلب منجر به تورم میشوند. شایعترین عفونت التهابی، التهاب لثه یا ژنژیویت (Gingivitis) است.
- بیماری خودایمنی: اختلالات خودایمنی به شکلهای مختلف باعث اختلال در عملکرد بدن میشوند. برای لثهها، ورم کردن میتواند ناشی از عارضههای مرتبط با خشکی دهان باشد.
ژنژیویت از دلایل رایج ورم لثه و عفونت لثههای اطراف دندان است، که بیشتر به دلیل تجمع پلاک و یا تارتار روی دندانها و خط لثه میافتد. پلاک لایهای چسبنده از ذرات غذا، مخاط و باکتریهاست. پلاک پس از مدتی سخت، و تبدیل به جرم یا تارتار میشود. پلاک و تارتار هردو باعث تحریک و عفونی شدن لثهها میشوند.
برای درمان باید به دندانپزشک مراجعه کرد تا پلاک و تارتار با جرمگیری تخصصی کاملا پاک شوند. پس از آن هم توصیه میشود که دوبار در روز از دهانشویه کلرهگزیدین ۰.۱۲% یا پراکسید هیدروژن رقیقشده استفاده کرد. نخ دندان کشیدن و مسواک زدن هم ضروریست.
سایر دلایل ورم کردن لثه
علت ورم لثه میتواند عارضههای رایج یا نادر (و بعضا خیلی نادر) دیگری هم باشد، که به صورت غیر مشتقیم ناشی از سایر مشکلات دهان و دندان است و به دلیل شدید شدن مشکل، باعث ایجاد مرم و قرمزی در لثه شده است.
آفت دهان
آفتها زخمهای کوچک و سفید مایل به خاکستری هستند که معمولا داخل گونهها، لبها و روی زبان ایجاد میشود. هنوز علت این زخمها دقیقا مشخص نیست، اما به نظر میرسد که ارثی باشند و کمبود ویتامین و آلرژی آنها را تشدید کند. آفت دهان و زخمهای دردناک با دهانشویههای کلرهگزیدین یا داروهای استروئیدی کاملا برطرف میشوند.
پوسیدگی شدید دندان
پوسیدگی شدید دندان و حفره دندانی هم میتواند علت تورم لثه باشد. این وضعیت باید در اسرع وقت توسط متخصص (معمولا از طریق کانال ریشه یا در بدترین حالت با کشیدن دندان) درمان شود. در صورت بیتوجهی، پوسیدگی دندان میتواند باعث آبسه و عفونت جدی شود.
آبسه دندان
آبسه دندان کیسه کوچکی از چرک در لثه است که در اثر عفونت باکتریایی ایجاد میشود. در بیشتر مواقع، باکتریها به دلیل پوسیدگی یا شکستگی دندان به رگهای خونی و اعصاب پالپ دندان میرسند و منجر به آبسه میشود. اما این مشکل میتواند نتیجه بیماری لثه هم باشد.
علاوه بر ورم لثه (و قرمزی آن)، درد ضرباندار، فک یا صورت متورم، دندان حساس یا دردناک، تب و حتی طعم شور در دهان از دیگر نشانههای این مشکل است. اگر فکر میکنید دندان آبسهشده دارید، فورا برای درمان به دندانپزشک مراجعه کنید. این مشکل معمولا خطرناک نیست؛ اما در شرایط نادر، عفونت میتواند گسترش شود و عوارض جدی ایجاد کند.
ورم لثه به دلیل ارتودنسی
پس از نصب براکت های ارتودنسی ثابت، به دلیل اینکه جنس بریس ها فلزی بوده و در مدت طولانی باید روی دندان نصب باشد، ممکن است باعث ایجاد فشار به لثه ها در مرور زمان شود. این مورد بیشتر زمانی رخ می دهد که فرد نکات بهداشتی و مراقبت های بعد از ارتودنسی دندان را رعایت نکرده باشد و یا لثه های ضعیف و حساسی داشته باشد. برای پیشگیری و حل مشکل تورم لثه در ارتودنسی، متخصص ارتودنسی قبل از شروع کار، مشکلات دندان و لثه را بررسی و اقدام به درمان آن ها می کند. همچنین رعایت کامل نکات بهداشتی بعد از ارتودنسی از بروز مشکلات تورم لثه جلوگیری می کند.
دندان عقل عفونی (پریکورونیت)
پریکرونیت عفونت و التهاب لثههای اطراف دندان آسیاب سوم (دندان عقل) است. تورم لثه در این حالت تقریبا هرگز برای دندانهای معمولی اتفاق نمیافتد؛ چون تنها دندان عقل به زمان زیادی احتیاج دارد تا از لثه بیرون بیاید. وقتی دندان عقل سطح لثه را میشکند، باکتریهای دهان از آن نقطه وارد لثه میشوند و عفونت ایجاد میکنند. با تجمع ذرات مواد غذایی مشکل بدتر میشود.
در این حالت هم برای رفع علت ورم لثه باید فورا به دندانپزشک کرد تا ناحیه تمیز شده، و هرگونه چرک کاملا تخلیه شود. تجویز دهانشویه آنتیبیوتیک و پنیسیلین (برای موارد شدید) هم میتواند از مراحل درمان باشد. برای بررسی نیاز به کشیدن دندان عقل باید با دندانپزشک مشورت کرد.
تبخال دهانی
تبخال دهانی توسط ویروسی به نام ویروس هرپس سیمپلکس ایجاد میشود. این بیماری زمانی منتقل میشود که فردی با زخمهای فعال، با فرد دیگری تماس نزدیک داشته باشد. مراحل اولیه این بیماری معمولا دردناکترین است، چون افراد معمولا مجموعهای از علائم شامل زخمهای دهانی، تب، سردرد، گلودرد و تورم غدد لنفاوی را تجربه میکنند.
این مشکل میتواند علت تورم لثه باشد، اما دلیل رایجی نیست و معمولا با خوددرمانی برطرف میشود. علاوه بر تورم، قرمزی و به ویژه درد لثهها هم ممکن است دیده شود.
ژنژیویت اولسراتیو نکروزان حاد
ژنژیویت اولسراتیو نکروزان حاد (Acute Necrotizing Ulcerative Gingivitis یا ANUG) یک عفونت نسبتا نادر در لثههاست که منجر به تورم آنها میشود. این بیماری تحت عنوان «دهان خندقی» هم شناخته میشود، چون در تعداد زیادی از سربازان در جنگ جهانی اول که در سنگرها گیر کرده بودند، کشف شد.
درد ناشی از این بیماری چیزی است که آن را از پریودنتیت مزمن و ژنژیویت متمایز میکند، و باید سریعا توسط متخصص معاینه و درمان شود. علاوه بر باد كردن لثه دندان، خونریزی لثه، درد لثه، بوی بد دهان به صورت مزمن و درد شدید در دهان از دیگر علائم اصلیِ ANUG هستند.
کیست مخاطی (موکوسل)
کیست مخاطی یا موکوسل (Mucocele) اصلا یک تومور جدی نیست. این مشکل معمولا در اثر گاز گرفتن مکرر ایجاد شده و منجر به نشت مخاط از مجاری مخاطی آسیبدیده میشود. این مخاط نهایتا تجمع کرده و به کیست تبدیل میشود.
این بیماری بیشتر در کودکان و معمولا داخل لب پایین و زیر زبان یا داخل گونه یافت میشود. در صورتی که این بیماری لثهها را هم تحت تاثیر قرار دهد، میتواند علت ورم لثه پشت دندان و جلوی آن باشد. در هرحالت، این مشکل باید به دست متخصص درمان شود.
مشکلات خونی
مشکلات خونی یک دلیل نادر دیگر برای باد كردن لثه دندان است. سلولهای خونی در مغز استخوان تشکیل میشوند. گاهی اوقات مغز استخوان سلولهای غیر طبیعی تولید میکند. این سلولها میتوانند سلولهای خونی سالم را از بین ببرند و کارکرد طبیعی خون را مختل کنند.
خستگی، حالت تهوع، تنگی نفس، درد عضلانی و تب از دیگر نشانههای این مشکل است. اگر علت تورم لثه موارد رایجتر نباشد، متخصص با آزمایش خون احتمال این مشکل را هم بررسی خواهد کرد.
درمان خانگی ورم لثه
درمان ورم لثه در حالت های خفیف تر را می توان با درمان خانگی کنترل و برطرف کرد. این درمان ها شامل استفاده از مواد گیاهی و طبیعی تایید شده برای درمان ورم و التهاب لثه است که به صورت تجربی نیز استفاده شده و باعث رفع مشکل شده است. می توانید این موارد را در منزل انجام دهید اما در صورت وخیم بودن مشکل و یا خونریزی های بیشتر در لثه، بهتر است به دندانپزشک برای رفع کامل ورم مراجعه کنید.
درباره دلایل رایج تا نادر این عارضه صحبت کردیم. در این بخش خواهیم دید که برای ورم لثه چی خوبه.
دهانشویه آب گرم و نمک
آب گرم و نمک یکی از رایج ترین درمانها برای انواع مشکلات دهان است. یک قاشق غذاخوری نمک را در یک لیوان آب گرم حل کنید، و دهان خود را با آن بشویید. اینکار را صبح، شب و همچنین پس از خوردن غذا تکرار کنید.
این محلول ساده PH دهان را خنثی میکند و لثههای ملتهب را تسکین میدهد، و با خواص ضد التهابی خود به کاهش تورم کمک میکند. اما به خاطر داشته باشید که درمان ورم لثه موقتی خواهد بود.
روغن میخک برای ورم لثه
روغن میخک یکی دیگر از داروهای شناختهشده است که علاوه بر درمان خانگی ورم لثه، برای تسکین سایر مشکلات دهان و دندان هم به کار میرود. تورم لثهها را میتوان با این روغن کاهش داد، چون با خواص ضد میکروبی خود عفونت را کاهش میدهد. به عنوان یک مسکن طبیعی، روغن میخک دردی لثه را هم آرام میکند.
برای امتحان کردن این روش، هرچند ساعت یکبار دو-سه قطره روغن میخک را روی لثههای متورم اعمال کنید، و به آرامی ماساژ دهید. میتوانید از روغن میخک همراه با فلفل سیاه برای کاهش التهاب و درد هم استفاده کنید. متخصصان همچنین جویدن میخک را برای تسکین التهاب توصیه میکنند.
خمیر زنجبیل و نمک
از زنجبیل هم میتوان برای درمان ورم لثه استفاده کرد. چون دارای خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانهایی است که تورم این بافت حساس را کاهش میدهد.
یک تکه کوچک زنجبیل را له، و ½ قاشق چایخوری نمک به آن اضافه کنید. این خمیر که بافت خشنی دارد را روی قسمتهای متورم لثه بمالید، و اجازه دهید حدود ده دقیقه بماند. سپس دهان خود را با آب بشویید. این کار را دو تا سهبار در روز انجام دهید.
جوش شیرین و زردچوبه
یک قاشق چایخوری جوش شیرین را با یک پینچ زردچوبه مخلوط کنید، و لثههای خود را با آن ماساژ دهید. در آخر دهان خود را با آب کاملا بشویید. استفاده از جوش شیرین برای مسواک زدن هم میتواند تورم لثه را بهتر کند. اینکار را هرروز صبح و هرشب تکرار کنید.
جوش شیرین یک ضد عفونیکننده و ضد باکتری طبیعیست، و عفونتِ مسئول تورم را کاهش میدهد. در نتیجه التهاب لثهها و حساسیت آنها کمتر میشود.
آب لیمو و آب گرم برای بهبود لثه
لیمو حاوی ترکیبات ضد میکروبی است که میکروبهای ایجادکننده عفونت و تورم ناشی از آن را از بین میبرد. همچنین PH دهان را متعادل میکند.
یک قاشق غذاخوری آب لیمو، یک لیوان آب گرم و یکیدو قطره اسانس گل رز (اختیاری) را با یکدیگر ترکیب کنید، و آن را در دهانتان بچرخانید. این درمان خانگی ورم لثه را دوبار در روز، تا وقتی تورم تسکین پیدا کند انجام دهید.
دهانشویه روغنهای گیاهی
دوقطره اسانس بابونه، دوقطره اسانس درخت چای، دوقطره اسانس نعنا را به یک لیوان آب گرم اضافه کنید، و دهانتان را به مدت دو-سه دقیقه با آن بشویید. در آخر هم دهان خود را به خوبی با آب بشویید. از این دهانشویه دوبار در روز استفاده کنید.
روغنهای بابونه، درخت چای و نعنا فلفلی برای تسکین درد لثههای متورم عملکرد شگفتانگیزی دارند. روغنهای درخت چای و نعنا عوامل ضد میکروبی قوی هستند، و روغن بابونه درد و ورم لثههای ملتهب را کاهش میدهد.
اضافه کردن چندقطره روغن درخت چای به خمیر دندان هنگام مسواک زدن هم یک گزینه دیگر برای درمان ورم لثه است.
ژل آلوئهورا
ژل یک برگ آلوئهورا را خارج کنید، و آن را روی لثههای ورمکرده بمالید. تا جایی که ممکن است بگذارید ژل روی ناحیه ملتهب بماند و سپس دهان خود را بشویید. اینکار را میتوانید دوبار در روز امتحان کنید.
ژل این گیاه شگفتانگیز دارای خواص ضد باکتری، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی است. به همین خاطر، میتوان تورم لثه و حساسیت آن را التیام ببخشد و باکتریهای مضر را از بین ببرد.
خمیر زردچوبه
از خمیر به دست آمده از ترکیب یک قاشق چایخوری پودر زردچوبه، نصف قاشق چایخوری نمک و نصف قاشق چایخوری روغن خردل هم میتوانید برای درمان خانگی ورم لثه استفاده کنید. این خمیر را دوبار در روز به مدت چنددقیقه روی ناحیههای متورم بگذارید و سپس دهانتان را با آب بشویید.
زردچوبه یک عامل ضد میکروبی قوی است، و میتواند در کاهش التهاب و تسریع روند بهبودی مفید باشد.
دهانشویه سرکه سیب
سرکه سیب به این خاطر برای درمان ورم لثه مفید است که اسیدهای ملایم آن pH دهان را متعادل میکند. این باعث کاهش عفونت و تورم در بافت نرم لثهها میشود. شما تنها باید یک قاشق غذاخوری سرکه سیب را در یک لیوان آب حل کنید و دهانتان را دو-سه بار در روز با آن بشویید.
عصاره وانیل
برای درمان باد کردن لثه دندان همچنین میتوانید یکی-دو قطره عصاره وانیل را با انگشت تمیزتان یا یک سواب پنبهای روی ناحیه آسیبدیده بمالید. اینکار را دوبار در روز انجام دهید. عصاره وانیل یک ضد عفونیکننده و مسکن طبیعیست، که معمولا برای تسکین درد لثه و دندان استفاده میشود.
دهانشویه نمک اپسوم
یک قاشق چایخوری نمک اپسوم را در یک لیوان آب گرم حل کنید، و هرروز صبح و شب پیش از خواب و آن را در دهانتان بچرخانید. حتما مراقب باشید که آب نمک اپسوم را نبلعید.
نمک اپسوم در آب گرم یک گزینه عالی برای درمان خانگی ورم لثه است، چون هم التهاب و درد را کاهش میدهد، هم به عنوان یک عامل ضد باکتری میتواند عفونت ایجادکننده مشکل را درمان کند.
خمیر روغن کرچک و کامفور
یک عدد قرص کامفور را له و چندقطره روغن دانه کرچک را به آن اضافه کنید. برای درمان خانگی ورم لثه، این خمیر را به آرامی روی نواحی ملتهب قرار دهید و دو-سه دقیقه صبر کنید. سپس دهان خود را با آب گرم بشویید تا هیچ اثری از این خمیر نماند. اینکار را یک بار در روز انجام دهید.
وقتی پرسیدید برای ورم لثه چی خوبه، احتمالا فکر نمیکردید با چنین گزینهای روبهرو شوید. اجازه دهید دلیل موثر بودن این روش را توضیح دهیم. کافور یک مسکن طبیعی است و درد را از بین میبرد، در حالی که روغن کرچک اثرات ضد التهابی روی تورم دارد.
داروهای بدون نسخه ورم لثه
اگر روشهای طبیعی جواب نمیدهند یا صرفا روشی قاطعانهتر با تاثیر فوریتر را ترجیح میدهید، میتوان برای درمان خانگی ورم لثه سراغ داروهای ضد التهابیِ بدون نسخه هم رفت.
مثلا ایبوپروفن میتواند به کاهش تورم و تسکین درد کمک کنند. ژل دهانی بنزوکائین هم میتواند کمککننده باشد، به ویژه اگر اگر لثههای متورم خوردن، نوشیدن یا صحبت کردن را برای شما دشوار کرده است.
تسریع درمان و پیشگیری از باد كردن لثه دندان
اول از همه مشکل را نادیده نگیرید. همچنین استفاده از محرکها را متوقف کنید. مثلا اگر خمیر دندان یا دهانشویه خاصی باعث حساسیت شما میشود، از آن استفاده نکنید. توجه کنید که دهانشویههای حاوی الکل هم میتوانند باعث التهاب شوند.
از الکل و تنباکو هم استفاده نکنید. این محصولات میتوانند لثهها را تحریک و تورم را بدتر کنند. به جای اینها، سعی کنید که …
- بهداشت دهان و دندان خود را بهبود بخشید؛ مرتب (به درستی) مسواک بزنید و نخ دندان بکشید.
- مصرف میوه و سبزیجات خود را افزایش دهید، و حداقل برای برای مدتی کمتر نوشیدنیهای گازدار و کافئیندار مصرف کنید.
- غذاهای سرد بخورید؛ خوردن غذاهای نرم و سرد میتواند به کاهش تورم و تسکین درد شما کمک کند.
- اگر علت ورم لثه تروما و ضربه فیزیکی است، قدرت کمپرس یخ برای تسکین تورم و التهاب را دست کم نگیرید.
تمیز کردن حرفهای و جرمگیری دندانها مکمل مراقبت در منزل و رعایت این نکات عمومیست. از بین بردن پلاک و تارتار بیشترین تاثیر را در کاهش و جلوگیری از علت تورم لثه دارد.
به طور کلی، دندانپزشک بهترین منبع شما برای ارزیابی گزینههای درمان این مشکل است. اگر مراقبت معمولی کافی نباشد، ممکن است استفاده از خمیر دندان تخصصی، دهانشویهای خاص، جرمگیری و سایر اقدامات درمانی حرفهای تجویز شود.
چه موقع برای درمان ورم لثه به دندانپزشک مراجعه کنیم؟
امیدواریم حالا که میدانید برای ورم لثه چی خوبه، بتوانید دلایل عمومیِ این عارضه را به راحتی در منزل برطرف کنید. با این حال، اگر علائم فروکش نکنند یا به تدریج بدتر شوند، حتما باید به صورت حرفهای به وضعیت رسیدگی شود.
اگر نشانههای زیر را دیدید، امتحان مجدد درمان خانگی ورم لثه را کنار بگذارید و سریعا از دندانپزشکتان نوبت معاینه بگیرید:
- لثهها هم متورم و هم قرمز هستند. (به ویژه اگر تمیز کردن حرفهای در ششماه گذشته انجام نشده باشد)
- ورم بیش از دو هفته طول کشیده است.
- اگر به تازگی مصرف داروهای جدیدی را شروع کردهاید.
- ترومای قابل توجهی رخ داده است.