از جمله نقایص مادرزادی که از زمان تولد قابل تشخیص بوده و تاثیر منفی بر زیبایی چهره، تنفس و تغذیه نوزاد دارند، شکاف لب و شکاف کام هستند. این اختلالات در آینده نیز مشکلات گفتاری و شنوایی برای فرد ایجاد می‌کنند. از این رو باید در زمان مناسب اقدامات لازم برای درمان آن‌ها صورت بگیرد.
اگر نوزاد شما با عارضه لب شکری متولد شده است یا نتایج سونوگرافی وجود این اختلال ژنتیکی در جنین شما را نشان می‌دهد و حال می‌خواهید بدانید Cleft lip چیست و شکاف کام در جنین به چه دلیل اتفاق افتاده و چگونه درمان میشود، تا پایان با ما همراه شوید.
شکاف لب یا لب شکری چیست؟
شاید شما هم نوزادانی را دیده باشید که به دلیل وجود شکاف در لب بالا یا سقف دهان، با چهره‌ای غیر طبیعی به دنیا آمده‌اند. این نوزادان دچار نقص مادرزادی شکاف لب، شکاف کام یا هر دو هستند.
Cleft lip چیست؟ در اختلال لب شکری، شکاف لب یا Cleft lip، یک شکاف کوچک یا بزرگ در طول لب وجود دارد. شکاف لب گاهی به قدری بزرگ است که لب بالا و بینی را بهم وصل می‌کند.
لب شکری ممکن است تنها یک طرف لب بالا (Unilateral) یا هر دو طرف لب بالا (Bilateral) را تغییر داده باشد.
شکاف کام چیست؟ شکاف کام یا Cleft palate به وضعیتی اشاره دارد که سقف دهان نوزاد در زمان رشد اولیه جنین در رحم مادر به درستی بسته نشده است و هنگام تولد حفره‌ای در آن وجود دارد.
شکاف کام و لب باعث میشود نوزاد مشکل تنفسی و شنوایی داشته باشد و هنگام شیر خوردن شیر از بینی او خارج شود.
علت ایجاد شکاف کام و لب چیست؟
علت شکاف کام در جنین را می‌توان به دو دسته زمینه ژنتیکی و عوامل محیطی تقسیم کرد. هر عاملی که تشکیل بافت، جریان خون و عروق جنین را تحت تاثیر قرار دهد، می‌تواند به عنوان علت شکاف لب و کام نیز شناخته شود.
اگر یکی از والدین به این اختلال مبتلا باشد یا ژن آن را حمل کند احتمال بروز این نقص در نوزاد نیز وجود دارد.
در کنار ژنتیک و وراثت عوامل محیطی موثر بر ایجاد Cleft lip عبارتند از:
- اعتیاد به مواد مخدر یا سیگار کشیدن مادر
- نوشیدن الکل در دوره بارداری
- دیابت بارداری کنترل نشده
- تغذیه نامناسب
- عدم دریافت ویتامین‌های ضروری قبل از بارداری مانند اسید فولیک
- مصرف برخی داروها
- کار با مواد شیمیایی
- بیماری‌های عفونی مادر در بارداری
- کاهش سطح اکسیژن مادر در حاملگی
لب شکری چه مشکلاتی برای نوزادان ایجاد می‌کند؟
مشکلات ناشی از شکاف لب، به میزان و نوع آن بستگی دارند. اما به طور کلی، لب شکری می‌تواند مشکلات زیر را برای نوزادان ایجاد کند:
- تاثیرات منفی در زیبایی و اعتماد به نفس
- دشواری در غذا خوردن
- مشکلات گفتاری
- مشکلات دیگر مانند عفونت های مکرر در گوش، بینی و دهان؛ در کنار عوارض شنوایی و غیره.
۱. تاثیر منفی در زیبایی صورت
وجود شکاف در لب و کام، می‌تواند در زیبایی چهره نوزادان تاثیر منفی داشته باشد. اگرچه ممکن است با رشد کودک به طور طبیعی بهبودهایی حاصل شود، اما در سنین بالاتر، این مشکل و آثار آن همچنان در چهره افراد ماندگار خواهد بود.
به همین دلیل، وجود شکاف لب می‌تواند تاثیر منفی بسیار زیادی در اعتماد به نفس، زیبایی، زندگی اجتماعی، عملکرد روانی و روابط افراد ایجاد کند.
۲. مشکل در غذا خوردن
در برخی از موارد مانند حالتی که شکاف لب تا سقف دهان کشیده شده است، نوزاد ممکن است در شیر خوردن با مشکل مواجه شود. زیرا در این حالت، سقف دهان کودک به طور مستقیم به بینی او راه دارد و خوردن شیر ممکن است تنفس نوزاد را با مشکل مواجه کند.
همچنین در صورت عدم درمان، این مشکلات می‌تواند در سنین بالاتر نیز با فرد همراه باشند.
۳. مشکلات گفتاری
شکاف لب ممکن است تاثیر منفی بر روی گفتار و تلفظ کلمات داشته باشد. در این حالت مشکلاتی در تلفظ برخی صداها و حروف ایجاد میشود که برقراری ارتباط و زندگی اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۴. مشکلات دندانی
شکاف لب می‌تواند در ترتیب و مکان دندانها نیز تاثیر منفی بگذارد. اگر شکاف لب لثه‌ها و سقف دهان نوزاد را نیز دربرگرفته باشد، در ترتیب و چینش دندان‌های او مشکلاتی ایجاد میشود.
در این حالت معمولا درمان شکاف لب با ارتودنسی انجام میشود.
۵. مشکلات دیگر
لب شکری ممکن است مشکلات دیگری را نیز برای افراد ایجاد کنند. از جمله این موارد می‌توان به ایجاد عفونت در دهان و بینی، بروز عفونت در گوش میانی، کاهش شنوایی و غیره، اشاره کرد.
تشخیص شکاف کام یا لب در جنین
لب شکری و شکاف کام نوزاد با نقص فیزیکی که در لب و کام ایجاد می‌کند در بدو تولد قابل رویت است. اما در حال حاضر با کمک امواج اولتراسوند و تست‌های تصویربرداری سونوگرافی در هفته‌های ۱۸ تا ۲۱ بارداری، امکان تشخیص شکاف کام یا لب در جنین نیز وجود دارد.
در صورتی که پزشک این ناهنجاری را در جنین تشخیص دهد، ممکن است مقداری از مایع آمنیوتیک را برای بررسی بیشتر و احتمال ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی مانند سندروم داون از بدن مادر خارج کند.
پیشگیری از بروز شکاف لب و کام در نوزادان
با وجود تاثیر عوامل محیطی و ژنتیکی در بروز عارضه لب شکری و کام شکاف دار، انجام برخی اقدامات می‌تواند ریسک ابتلا به این نقص مادرزادی را تا حد زیادی کاهش دهد.
مهمترین نکاتی که لازم است برای پیشگیری از بروز شکاف لب و کام در نوزادان انجام شوند شامل موارد زیر است:
- مشاوره ژنتیک قبل از بارداری در صورت وجود سابقه خانوادگی شکاف کام و لب
- آرامش مادر در دوره بارداری و دوری از هر نوع استرس
- پرهیز از مصرف سیگار و دخانیات در حاملگی
- ترک نوشیدن الکل
- کنترل قند خون و بیماری دیابت
- مشورت با پزشک در مورد کاهش یا قطع مصرف داروها
- درمان عفونت‌های باکتریایی و ویروسی
- رژیم غذایی مناسب
- مصرف متعادل مواد معدنی و ویتامین‌های ضروری مانند ویتامین‌های گروه B، ویتامین A و اسید فولیک قبل از بارداری و در سه ماه اول
عوارض شکاف کام در بزرگسالی چیست؟
گاهی والدین به دلیل ناآگاهی از نحوه درمان لب شکری در نوزادان یا نگرانی بابت عوارض نتایج درمان، فرآیند درمان را به بزرگسالی موکول می‌کنند.
اما باید بدانید بهترین راهکار برای جلوگیری از عوارض شکاف کام در بزرگسالی، درمان این عارضه در زمان نوزادی یا کودکی است.
در غیر اینصورت فرد در بزرگسالی با مشکلات زیر مواجه خواهد شد:
- اختلال در گفتار و تلفظ کلمات
- مشکل در جویدن و غذا خوردن
- پوسیدگی دندان
- بی نظمی و بهم ریختگی دندانها
- بیماری‌های عفونی گوش
- کم شنوایی و سایر اختلالات مربوط به گوش میانی
روش‌های درمان لب شکری
درمان شکاف لب و شکاف کام شامل جراحی و اعمال ترمیمی است که با همکاری چند متخصص مانند جراح فک و صورت، دندانپزشک و متخصص ارتودنسی انجام میشود.
عکس شکاف کام در نوزادان را قبل و بعد از درمان در تصویر زیر مشاهده می‌کنید.
خوشبختانه در سال‌های اخیر، روش‌های درمانی متعددی برای درمان شکاف لب معرفی شده‌اند که می‌توانند تا حد زیادی شکاف لب و مشکلات ناشی از آن را برطرف کنند. در ادامه روش‌های درمان لب شکری را بررسی می‌کنیم.
جراحی لب
جراحی لب یکی از روش‌های اصلی در درمان شکاف لب است که به منظور ترمیم و اتصال قسمت‌های شکاف‌دار لب به یکدیگر انجام میشود. در ادامه، مراحل اصلی جراحی لب در درمان شکاف لب را توضیح می‌دهیم:
- آماده‌سازی قبل از جراحی: قبل از جراحی، پزشک با شما مشورت خواهد کرد و اطلاعاتی درباره سلامت عمومی و سوابق پزشکی فرد بدست می‌آورد. ممکن است آزمایش‌های قبل از جراحی مانند آزمایش خون و تصویربرداری موردنیاز باشند.
- جراحی لب: در این مرحله، جراح با استفاده از تکنیک‌های جراحی مناسب، قسمت‌های شکاف‌دار لب را به هم متصل می‌کند. برای این کار ممکن است مراحلی مانند برش و ترمیم بافت‌های لب، تنظیم عضلات اطراف لب و اتصال قسمت‌های دارای شکاف به یکدیگر انجام شوند. این عمل تاثیر زیادی در بهبود ظاهر و زیبایی بیمار دارد.
- مراقبت پس از جراحی: پس از جراحی، اعمالی مانند مصرف داروهای تسکین‌دهنده درد، مراقبت از زخم و خوابیدن در وضعیت مناسب توصیه میشود. پزشک متخصص بر اساس شرایط فرد، دستورالعمل‌هایی را درباره تغذیه، بهداشت دهان و مراقبت از زخم‌ها ارائه می‌دهد.
جراحی کام و سقف دهان
با توجه به اینکه در برخی از موارد ممکن است شکاف لب تا کام و سقف دهان نیز ادامه پیدا کرده باشد، این بخش‌ها نیز گاهی نیاز به جراحی دارند. معمولا این عمل پس از عمل شکاف لب انجام میشود. در این حالت، روش‌های زیر دنبال می‌شوند:
- عکسبرداری و بررسی وضعیت: پزشک در اولین مرحله، با عکسبرداری و انجام آزمایشات مختلف، وضعیت کام و سقف دهان را بررسی می‌کند.
- انجام عمل جراحی: در این مرحله شکاف‌های موجود در سقف دهان به یکدیگر متصل می‌شوند و بخش‌های نرم و سخت کام ترمیم می‌شوند.
- مراقبت بعد از عمل: پزشک پس از انجام عمل جراحی، نکات و روش‌هایی برای بهبود سریع محل جراحی ارائه می‌شوند که لازم است به دقت انجام شوند.
درمان شکاف لب با ارتودنسی
ارتودنسی یکی از روش‌های درمانی است که در برخی موارد می‌تواند در درمان شکاف لب و کام مورد استفاده قرار بگیرد. در این روش، متخصص ارتودنسی از وسایل مختلفی برای تنظیم جهت، مرتب کردن و اصلاح ساختار دندانها و فک استفاده می کند.
درمان شکاف لب با ارتودنسی به شکل‌های زیر انجام میشود:
- تنظیم ترتیب دندانها: شکاف لب و کام ممکن است باعث تغییر در ترتیب، جهت و مکان دندانها شود. با استفاده از ارتودنسی، می‌توان ترتیب دندانها را بهبود داد و آن‌ها را به مکان مناسبی منتقل کرد.
- تنظیم فک‌ها: شکاف لب و کام می‌تواند باعث عدم هماهنگی و تطابق بین فک‌ها شود. می‌توان با ارتودنسی مکان و جهت فک‌ها را اصلاح کرد تا بهبودی در عملکرد و ظاهر صورت حاصل شود.
- پیشگیری از مشکلات دندانها: با انجام ارتودنسی کودکان، می‌توان مشکلاتی که در اثر شکاف لب برای دندان‌های کودک ایجاد میشود را کنترل کرد. برخی از این مشکلات رشد نامناسب، ترتیب و جهت دندانها و … را شامل می‌شوند.
سوالات متداول
در ادامه به مهم ترین سوالات شما در مورد شکاف لب و کام پاسخ می‌دهیم.
بهترین زمان عمل شکاف کام و لب چه موقع است؟
بهترین زمان برای شروع درمان و عمل شکاف لب سن ۳ تا ۶ ماهگی نوزاد است. جراحی شکاف کام را تا سن ۱ سالگی نیز می‌توان انجام داد.
غالبا با یکبار عمل، شکاف کام و لب مشکل به طور کامل اصلاح میشود. اما در برخی موارد نیاز به جراحی مجدد وجود دارد که از ۲ سالگی تا اواخر نوجوانی می‌توان آن را انجام داد.
تیم درمان لب شکری در کودکان از چه متخصصینی تشکیل میشود؟
برای شروع درمان لب شکری یا کام شکاف دار می‌توان به متخصص اطفال یا متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کرد. اما به دلیل پیچیدگی مراحل درمان و درگیر بودن اندام‌های مختلف (فک، دندانها، گوش) در این عارضه، حضور تیم پزشکی برای انجام جراحی لازم است.
تیم درمان لب شکری نوزادان شامل متخصص اطفال، جراح فک و صورت، جراح پلاستیک و زیبایی، متخصص گوش و حلق و بینی و متخصص ارتودنسی است.
آیا درمان قطعی برای شکاف لب و کام وجود دارد؟
بله، شکاف کام نوزاد به طور کامل و قطعی قابل درمان است. درمان شکاف لب و کام با عمل جراحی بستن شکاف قبل از یک سالگی آغاز میشود.
در برخی موارد لازم است در سال‌های بعد درمان‌های تکمیلی مانند جراحی زیبایی و بازسازی صورت، جراحی شیپور استاش گوش، ارتودنسی و گفتار درمانی انجام شود.
بهترین سن برای ارتودنسی کودکان لب شکری کی است؟
برای کسب بهترین نتایج درمانی، کودکان لب شکری باید از ۱ سالگی تحت نظر متخصص ارتودنسی قرار بگیرند.
در ۶ سالگی، ارتودنتیست برنامه درمانی را با استفاده از ابزارهای ارتودنسی متحرک مانند وسیع کننده کام برای ایجاد فضای کافی در کام و رشد نرمال دندانها آغاز می‌کند.
پس از آن در سن ۸ تا ۱۱ سالگی (زمان رویش دندان نیش) عمل پیوند استخوان انجام میشود. در نهایت، ۱۲ سالگی، بهترین سن درمان ارتودنسی کودکان لب شکری برای اصلاح موقیعت فک‌ها و وضعیت دندانها است.
مشکل شکاف کام و لب قابل پیشگیری است و از زمان جنینی می‌توان وجود آن را تشخیص دارد. با این حال اگر نوزاد شما با اختلال لب شکری یا کام شکاف دار متولد شده است، فارغ از علت بروز این عارضه لازم است هرچه سریعتر برای درمان او اقدام کنید.
درمان با جراحی بستن شکاف لب و کام آغاز شده و با درمان‌های ارتودنسی، جراحی‌های زیبایی و گفتار درمانی تکمیل میشود. چنانچه برای درمان ناهنجاری های ناشی از شکاف لب و کام به دنبال متخصص ارتودنسی خوب هستید، می‌توانید با مطب دکتر علیرضا خدیوی تماس بگیرید.
