جراحی ارتوگناتیک (Orthognathic Surgery) یا جراحی صاف کردن فک، شامل جراحی فک بالا، فک پایین یا هردو است تا هم فرم و هم عملکرد آنها را بهبود دهد.
چه بخواهید ظاهر فک‌تان را بهتر کنید و چه درحال دست‌وپنجه نرم کردن با مشکلات عملکردی باشید، عمل ارتوگناتیک زندگی شما را برای همیشه تغییر خواهد داد. مطلب پیش روی شما راهنمای کامل این پروسه درمانی است.
جراحی ارتوگناتیک چیست؟
معنای لغوی جراحی ارتوگناتیک “فک‌های صاف” است. بنابراین به طور خلاصه، این جراحی شامل تراز کردن فک بالا و فک پایین می‌شود.
تراز بودن و در یک‌راستا قرار گرفتن فک‌ها بسیار مهم است. اگر فک‌ها نسبت به هم موقعیت درستی نداشته باشند، بایت بیمار تحت تاثیر قرار می‌گیرد و غذا خوردن برای او دشوار می‌شود، گفتار او تحت تاثیر قرار می‌گیرد و بسیاری مشکلات دیگر.
عمل ارتوگناتیک با تراز کردن فک‌ها این مشکلات را برطرف می‌کند، اما نه در یک مرحله واحد. این فرآیند شامل درمان ارتودنسی برای آماده کردن دندان‌ها برای جراحی، انجام جراحی، بهبودی از آن و سپس ارتودنسی است. در مجموع، این پروسه درمانی می‌تواند دو تا سه سال طول بکشد.
در واقع این عمل مانند جراحی ارتودنسی فرآیندی چندرشته‌ای است که در حالت ایده‌آل شامل یک متخصص ارتودنسی، یک جراح دهان و فک و صورت، و سایر متخصصان وابسته (مانند متخصصان تغذیه و گفتاردرمانگران) می‌شود.
انواع جراحی های ارتوگناتیک
این عمل با توجه به اینکه کدام یک از فک ها نیاز به جراحی دارند و میزان مشکلات هر فک چقدر است، به دسته های مختلف تقسیم شده که نام گذاری های خاص خود را دارند. به طور کلی سه نوع جراحی ارتوگناتیک فک وجود دارد که عبارتند از:
استئوتومی یا جراحی فک بالا
استئوتومی فک بالا (Maxillary Osteotomy) وقتی انجام می‌شود فک بالا کمی تا به شدت بیرون‌زده باشد. اپن‌بایت و کراس‌بایت از جمله ناهنجاری‌هایی هستند که به این روش درمان می‌شوند.
در روند این جراحی، برشی در لثه بالای دندان‌های بالایی ایجاد می‌شود تا متخصص به استخوان فک دسترسی پیدا کند. سپس فک بالا با یک اره کوچک بریده می‌شود تا به صورت کنترل‌شده شکسته شود. نهایتا جراح فک را موقعیت جدیدش منتقل می‌کند، و با صفحات و پیچ‌های فلزی کوچک آن را در جای خود نگه می‌دارد.
استئوتومی یا جراحی فک پایین
استئوتومی فک پایین (Mandibular Osteotomy) وقتی انجام می‌شود که فک پایین بیرون‌زدگی خفیف تا شدیدی داشته باشد.
اینجا برای دسترسی به استخوان فک، لثه‌ی پشت دندان‌های عقب برش داده می‌شود. سپس فک پایین با اره‌ای کوچک بریده شده و به صورت کنترل‌شده شکسته می‌شود. در آخر هم به موقعیت جدید منتقل شده و با صفحه‌ها و پیچ‌های تیتانیومی در جای خود محکم می‌شود.
در ارتوسرجری فک پایین گاهی برش کوچکی روی پوست صورت ایجاد می‌شود تا بتوان پیچ‌ها را وارد کرد. این برش تنها چند میلی‌متر است و معمولا با یک بخیه بسته می‌شود. داخل دهان هم لثه با بخیه‌های قابل جذب بسته می‌شوند و به زودی می‌افتند.
جراحی دو فک
جراحی دو فک (Double Jaw Surgery)، همان‌طور که از نام‌اش مشخص است، در صورتی انجام می‌شود که هردو فک دچار مشکل باشند.
چه افرادی کاندید جراحی ارتوگناتیک فک هستند؟
مشکلات فکی به دو شکل می‌توانند افراد را درگیر کنند:
- حالت اول ناهنجاری‌های مادرزادی است که فرد با آن به دنیا می‌آید؛ یا اینکه مشکلات فکی در حین رشد ایجاد شوند.
- حالت دوم نیز بیماری‌ها و صدمات فیزیکی هستند.
باید توجه داشت که صرف نظر از دلیل نیاز به این درمان، عمل ارتوسرجری تنها پس توقف رشد اسکلتی انجام می‌شود. یعنی سن ۱۴ تا ۱۶ سال برای خانم‌ها و ۱۷ تا ۲۱ سال برای آقایان.
مشکلات مادرزادی فک
مشکلاتی که در ادامه می‌بینید، بیشتر در سنین کودکی ایجاد می‌شوند. در آن زمان اکثرا بدون عمل ارتوگناتیک می‌توان ناهنجاری را درمان کرد. اما حرکت دادن فک‌ها و دندان‌های بزرگسالان دشوارتر است و ممکن است جراحی لازم شود.
- اوربایت (Overbite) زمانی اتفاق می‌افتد که هنگام بسته شدن دهان، فک بالا بیش از حد جلوتر از فک پایین باشد.
- آندربایت (Underbite) دقیقا برعکس اوربایت است، و در آن دندان‌های فک پایین بیش از حد جلوتر از فک بالا هستند.
- کراس‌بایت (Crossbite) زمانی اتفاق می‌افتد که برخی از دندان‌های پایینی جلوی دندان‌های بالایی قرار می‌گیرند (و بالعکس). کراس‌بایت می‌تواند به دلیل موقعیت دندان، موقعیت فک یا ترکیبی از هردو ایجاد شود.
- اپن‌بایت (Open Bite) به وضعیتی اشاره می‌کند که بسیاری از دندان‌ها هنگام بستن دهان به هم نمی‌رسند.
- شکاف کام و لب (Cleft Lip and Palate) وقتی اتفاق می‌افتد که اجزای تشکیل‌دهنده صورت و دهان مانند کام و لب به طور طبیعی رشد نکرده باشند (رشدشان ناقص بوده باشد).
- سندروم پیر رابین (Pierre Robin Syndrome)، که کودکان متولدشده با آنها معمولا فک پایینی کوچکی دارند و غذا خوردن یا تنفس برای آنها دشوار است.
- سندرم تریچر کالینز (Treacher Collins Syndrome) یک بیماری بسیار نادر است که افراد مبتلا به آن با بدشکلی‌های جمجمه‌ای-صورتی مانند نداشتن استخوان گونه به دنیا می‌آیند.
مشکلات فک ناشی از آسیب یا بیماری
تمام کاندیدهای عمل جراحی ارتوگناتیک به صورت مادرزادی مشکلات فکی ندارند. گاهی اوقات صدمان فیزیکی یا بیماری‌ها خاص هم می‌تواند انجام این عمل را برای افراد ضروری کند. منظور چنین سناریوهایی است:
- شکستگی‌های صورت و فک پایین یا بالا در اثر وارد شدن ضربه، مثلا افتادن، تصادف یا حتی دعوا!
- داشتن کیست و تومور
- آپنه انسدادی خواب (Obstructive Sleep Apnea یا OSA) که در آن ماهیچه‌های راه هوایی، لوزه‌ها، زبان یا بافت اضافی راه هوا را مسدود کنند. این اتفاق جلوی تنفس را می‌گیرد و هنگام خواب شروع می‌شود. این عارضه با یکی از جراحی های ارتوگناتیک تحت عنوان جراحی جلو کشیدن استخوان دوفک (MMA) درمان می‌شود.
- اختلالات مفصل گیجگاهی فک پایین (Temporal Mandibular Joint Disorders یا TMJ) می‌تواند به دلیل بایت ناهنجار ایجاد شود؛ یعنی وقتی که دندان‌های فک بالا و پایین به درستی رو هم قرار نمی‌گیرند.
- اختلالات رشد، یعنی وقتی ترشح بیش از حد هورمون رشد ساختار طبیعی فک بالا و یا پایین فرد را تغییر داده، و باعث می‌شود که به طور غیرعادی بزرگ شوند.
نشانه‌های نیاز به جراحی ارتوگناتیک چیست؟
درگیر بودن با هریک از مشکلاتی که گفتیم، به معنای نیاز شما به این درمان است. اما اگر قادر به تشخیص این مشکلات نیستید، حتی پیش از مراجعه به متخصص هم می‌توان نشانه‌های نیاز به عمل ارتوگناتیک را شناسایی کرد. منظور چنین علائمی است:
- دشواری در گاز گرفتن، جویدن و بلع غذا
- دشواری در واضح صحبت کردن
- درد فک
- ظاهر نامتعادل صورت
- ساییدگی ناهموار یا سریع دندان‌ها
- چانه عقب‌رفته یا فک بیرون‌زده
- روی هم قرار نگرفتن لب‌ها در حالت استراحت دهان (فرد نباید تلاش کند تا لب‌ها روی هم قرار بگیرند)
- تنفس دهانی مزمن به همراه خشکی دهان و التهاب لثه‌ها
- آپنه خواب و خروپف
هزینه جراحی ارتوگناتیک چقدر است؟
اگر بخواهیم تمام پروسه درمان را در نظر بگیریم، هزینه جراحی ارتوگناتیک شامل ارتودنسی قبل و بعد از عمل (که خود به چندین عامل بستگی دارد)، عکس‌برداری و قالب‌گیری و …، هزینه‌های پیچ‌ها و صفحه‌ها و سیم‌های تیتانیومی، هزینه بیمارستان و دستمزد جراح و متخصص بیهوشی می‌شود.
جدا از اینها، که هرکدام می‌توانند بسته به شرایط متغیر باشند، بحث جهش‌ها قیمت و نوسانات ارزی در کشور هم هستند. اما به طور کلی و در حین نگارش این سطور، هزینه جراحی ارتوگناتیک برای هردو فک چیزی حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان می‌شود.
در صورتی که این عمل با اهداف درمانی و نه زیبایی (معمولا در مراکزی خاص، مثلا بیمارستان‌های دولتی) انجام شود، احتمال دارد تحت پوشش بیمه قرار بگیرید و مبلغ کمتری برای هزینه جراحی ارتوگناتیک بپردازید. برای اطمینان بیشتر و اطلاع از نحوه و میزان پوشش، باید با شرکت ارائه‌دهنده بیمه‌تان ارتباط بگیرید.
بیمار پیش از عمل ارتوگناتیک باید به چه چیزهایی توجه کند؟
به عنوان فردی که مشکل فک‌اش به تنهایی با ارتودنسی درمان‌پذیر نیست و به عمل ارتوگناتیک احتیاج دارد، بیمار دقیقا باید بداند این عمل چه کارهایی می‌تواند (و نمی‌تواند) انجام دهد؛ و به خوبی از روند آن آگاه باشد.
- ارتوسرجری معمولا با ارتودنسی ترکیب می‌شود و طی یکی-دو مرحله تمام نمی‌شود. این فرآیند شاید چندسال طول بکشد و بیمار باید برای تمام مراحل آن آماده باشد. برخی افراد انتظار دارند پس از عمل چهره‌شان فلان تغییر را داشته باشد، که در این صورت بایستی تصویر ذهنی و سایر انتظارات خود را با متخصص‌ها در میان بگذارد.
- مشکلات فک هرکس منحصر به خود اوست، و متخصصان طرح درمانی سفارشی و جزئیات آن را به طور کامل به اطلاع بیمار خواهند رساند. اما در نهایت، تصمیم برای انجام عمل ارتوگناتیک همیشه با خود بیمار است. او می‌تواند پس از دریافت تمامی اطلاعات و مزایای و خطرات اینکار، رضایت خود را برای ادامه درمان اعلام کند یا نکند.
- اگر بیمار رضایت خود را برای اینکار اعلام کرد، پیش از عمل جراح از او می‌خواهد که رضایت‌نامه‌ای را امضا کنید. بیمار باید آن را با دقت بخواند؛ و اگر کوچک‌ترین سوالی درباره جزئیات آن دارد (مثلا اصطلاحات به‌کاررفته)، آنها را بپرسد.
- انتظارات واقع‌بینانه بخش دیگری از این فرآیند است. بیمار نباید فراموش کند که هرچند احتمال بروز موارد ناخوشایند بسیار پایین است، اما جراح نمی‌تواند ۱۰۰% تضمین کند که جراحی موفقیت‌آمیز یا نتیجه آن دقیقا مطابق انتظارات خواهد بود، یا اینکه هیچ خطر و عوارضی ایجاد نخواهد شد.
پیش از عمل ارتوگناتیک چه اتفاقی می‌افتد؟ (مراحل درمان کلی)
مراحل کلی این عمل جراحی زیاد و طولانی است؛ به طوری که نیاز به مراقبت و مراجعه به پزشک در طول درمان، باید با دقت انجام شود تا نتیجه نهایی به بهترین شکل حاصل شود. کل فرآیند درمان در یک دوره ۲.۵ تا ۳ سال انجام شده، و شامل مراحل زیر می‌شود:
۱. برنامه‌ریزی برای درمان
زمانی که فرد برای درمان هریک از عارضه‌های بالا به متخصص مراجعه کند، در صورت نیاز به جراح فک و صورت ارجاع داده می‌شود. آن متخصص نیز فک‌های بیمار را معاینه می‌کند. برای تکمیل معاینه و تشخیص، معمولا کارهای دیگری هم لازم است، از جمله:
- اندازه‌گیری‌های صورت، عکس‌برداری با اشعه ایکس، سی‌تی اسکن یا تصویربرداری ویدیویی از فک‌ها و صورت
- ارزیابی سایش و تحرک دندان‌ها برای تعیین اینکه آیا دندان‌ها به درستی روی هم قرار می‌گیرند یا خیر
- ساخت مدل‌های گچی از دندان‌ها و فک‌ها برای کمک به برنامه‌ریزی درمان
در واقع این مرحله به طور مشترک توسط متخصص ارتودنسی و جراح فک و صورت انجام می‌شود. و به کمک گام‌های یادشده، مشخص می‌شود که چگونه دندان‌ها را به بهترین نحو تراز شوند و کدام‌یک از جراحی های ارتوگناتیک برای بیمار مناسب‌تر است.
همچنین، ممکن است فرد پیش از شروع درمان ارتودنسی و جراحی به درمان توسط دندانپزشک عمومی یا سایر متخصصان این رشته احتیاج داشته باشد؛ مثلا پریودنتیست برای درمان لثه، متخصصان عصب‌کشی یا پروتز در صورت قرار دادن ایمپلنت.
۲. ارتودنسی پیش از جراحی
پیش از انجام جراحی ارتوگناتیک، دندان‌ها باید به اندازه کافی صاف شوند تا وقتی فک‌ها با جراحی تغییر مکان می‌دهند، به خوبی به هم برسند. پس اگر می‌پرسید انجام ارتودنسی ثابت یا متحرک پیش از جراحی فک ضروری است، باید بگوییم بله.
در واقع ارتودنتیست با درمان مناسب دهان و دندان‌ها را برای فک جدید آماده کرده، و موقعیت بهینه استخوان‌های فک را تسهیل می‌کند. این به جراح اجازه می‌دهد تا فک‌های جراحی‌شده و اصلاح‌شده را دقیقا در موقعیت مناسب قرار دهد.
برای انجام اینکار ممکن است دندان‌هایی کشیده شوند (معمولا کشیدن دندان عقل را می‌توان تا زمان جراحی عقب انداخت) و روی دندان‌ها بریس نصب شود. اگر مشخص شود که فرد به بریس احتیاج دارد، احتمالا باید یک‌سال پیش از جراحی ارتوگناتیک، در حین جراحی و چندماه پس از جراحی از آن استفاده کند.
این ممکن است ۸ تا ۱۲ ماه طول بکشد که به عوامل متعددی مانند وضعیت بیمار، سن و میزان همکاری او بستگی دارد. در طول این مرحله، بیمار به طور معمول هر ۴-۶ هفته یک‌بار هم ویزیت می‌شود. وقتی حدود دو سومِ درمان طی شود، فرد برای جراحی فک آماده است.
هنگامی که آخرین‌بار پیش از عمل ارتوگناتیک به متخصص ارتودنسی مراجعه کنید، بریس‌ها اصلاح می‌شوند تا بتوان از آنها برای نگه داشتن فک‌ها در کنار هم در طول عمل استفاده کرد. نکته مهمی که باید بدانید این است که متاسفانه در این مرحله، بایت و ظاهر بیمار شاید کمی بدتر شود.
۳. جراحی ارتوگناتیک فک
به اصلی‌ترین گام درمان رسیدیم. پس از اتمام مرحله ارتودنسی قبل از جراحی، جراحی برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود. (نحوه انجام جراحی ارتوگناتیک را در بخش بعد بررسی کرده‌ایم)
۴. ارتودنسی پس از جراحی
به طور خلاصه، این مرحله (که مرحله آخر هم است) برای رسیدن به تراز نهایی دندان‌ها و کمک به حفظ آنها در موقعیت جدیدشان محسوب می‌شود.
پس از جراحی، بیمار معمولا به مدت ۶ تا ۱۲ ماه به درمان ارتودنسی با بریس‌ها ادامه می‌دهد. پس از برداشتن دستگاه ثابت هم باید از ریتینرها یا نگهدارنده‌های ثابت یا متحرک استفاده کند، که به حفظ دندان‌ها در موقعیت جدیدشان کمک می‌کند. دستورالعمل و مدت زمان استفاده از نگهدارنده‌ها توسط ارتودنتیست به بیمار گفته می‌شود.
در بیشتر موارد، در سال اول فرد باید نگهدارنده‌ها را شبانه‌روز در دهان قرار دهد. پس از این بازه، میزان استفاده کمتر خواهد شد. مثلا به فرد توصیه می‌شود که چندشب در هفته به طور نامحدود از نگهدارنده‌ها استفاده کند. پیشرفت بیمار هم معمولا به مدت ۵ سال پس از جراحی ارتوگناتیک به طور منظم بررسی می‌شود.
نحوه انجام جراحی ارتوگناتیک
وقتی متخصص ارتودنسی تشخیص دهد که دندان‌ها به اندازه کافی صاف شده‌اند، فرد باید دوباره با جراح مشورت کند. جراح هم به نوبه خود پیشرفت بیمار و برنامه درمان را مجددا بررسی می‌کند، تا در نهایت طرحی نهایی برای جراحی ایجاد کند. بسته به اینکه دندان‌های فرد چگونه به ارتودنسی اولیه پاسخ داده، برنامه کلی جراحی ممکن است کمی تغییر کند.
درباره جزئیات جراحی ارتوگناتیک، بستری شدن فرد در بیمارستان و دوره نقاهت در ویزیتِ پیش از جراحی بحث می‌شود. هدف اصلی از این مشاوره این است که فرد درک بهتری از روند درمان داشته باشد، و پاسه تمام سوال‌های خود را بگیرد.
این جراحی در اتاق عمل بیمارستان تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود؛ و بسته به وضعیت بیمار ممکن است شامل جراحی فک بالا، فک پایین یا ترکیبی از هردو باشد. بیمار معمولا ۲ تا ۳ روز در بیمارستان می‌ماند. روزی که فرد بستری می‌شود، سابقه پزشکی او ثبت شده و احتمال دارد آزمایش‌های معدودی (از جمله آزمایش خون) انجام شود. یک متخصص بیهوشی هم پیش از جراحی فرد را معاینه کرده، و درباره بیهوشی عمومی با او صحبت می‌کند.
جراحی فک بالا همیشه از داخل دهان انجام می‌شود؛ بنابراین هیچ اسکاری روی صورت ایجاد نمی‌شود. برای برخی از جراحی های ارتوگناتیک ممکن است برشی کوچک در زاویه فک در دوطرف صورت برای وارد کردن پیچ‌ها ایجاد شود، که آن هم چندهفته پس از جراحی قابل مشاهده نخواهد بود. این پیچ‌ها به همراه صفحات کوچکی زیر لثه (بسته به نوع مشکل)، معمولا برای همیشه در فک فرد می‌مانند.
در طول ارتوسرجری و پس از آن چه اتفاقی می‌افتد؟
در طول جراحی، تناسب نهایی بین دندان‌های دوفک توسط یک اسپلینت مشخص می‌شود. این اسپلینت مخصوص هربیمار (به کمک مدل گچی دندان‌های او) ساخته شده و با استفاده از نوارهای الاستیک بین بریس‌ها بین دندان‌های بالا و پایین قرار داده می‌شود تا حین جراحی در وضعیت ثابتی قرار بگیرند؛ و پیش از پایان مراحل جراحی ارتوگناتیک هم برداشته می‌شوند. بنابراین به جز در شرایط خاص، فک‌های بیمار در هیچ مرحله‌ای به هم متصل نمی‌شوند.
روز بعد از عمل ممکن است اسپلینت و نوارهای الاستیک کوچک بین دندان‌های بالا و پایین قرار داده شود، که معمولا یک‌هفته آنجا می‌مانند. اگر فک پایدار باشد، به بیمار آموزش داده می‌شود که چگونه نوارهای الاستیک را برای غذا خوردن بیرون بیاورد و دوباره در دهان قرار دهد. استفاده از این نوارها ۵ تا ۶ هفته بعد از هفته اولِ عمل برای نگه داشتن فک‌ها کنار هم (هنگام شب) ادامه پیدا می‌کند. این اسپلینت همچنین به عضلات دهان شما کمک می‌کند تا به موقعیت جدید فک عادت کنند؛ و از عود زودرس جلوگیری شود.
در این گام از مراحل جراحی ارتوگناتیک، فرد ممکن است احساس کند فک‌هایش سفت و خشک شده‌اند، چون ماهیچه‌ها استفاده نشده. همچنین، در حرکت دادن فک‌ها کمی مشکل خواهد داشت. به این خاطر، در طول بهبودی از عمل بیمار باید تنها غذاهای نرم میل کند. برای بهبودی سریع‌تر و راحت حرکت دادن فک‌ها نیز پیش از ترک بیمارستان چند تمرین فک به او نشان داده می‌شود.
پیش از اولین ویزیت بعد از عمل ارتوگناتیک، یک عکس اشعه ایکس گرفته می‌شود، که به جراح و متخصص ارتودنسی اجازه می‌دهد روند بهبودی فک و تراز بودن فک‌ها را ارزیابی کند. اینکار ۳ هفته، ۶ هفته، ۳ ماه، ۶ ماه و ۱۲ ماه پس از جراحی برای بررسی پایداری آن تکرار می‌شود. مرحله نهایی ارتودنسی هم معمولا تا ۶ هفته پس از جراحی شروع نمی‌شود.
خطرات و عوارض جراحی ارتوگناتیک چیست؟
فواید این درمان را بالاتر گفتیم؛ هر عارضه‌ای که پیش‌تر گفته شد، به کمک این فرآیند از بین می‌رود. وقتی اشاره شد که این جراحی زندگی فرد را برای همیشه تغییر می‌دهد، اصلا اغراق نکردیم. اما عوارض و خطرات (رایج و نادر) این درمان چیست؟ در ادامه آنها را می‌بینید:
بی‌حسی لب
این امر بلافاصله پس از جراحی طبیعی است. لب بالایی به سرعت بهبود می‌یابد؛ اما لب پایینی وضعیت متغیری دارد و ممکن است بهبودی آن به زمان احتیاج داشته باشد.
برخی از بیماران مناطقی از بی‌حسی دائمی را گزارش می‌کنند که روی ظاهر لب یا عملکرد آن بی‌تاثیر است. البته در واقعیت بی‌حسی دائمی‌ای وجود ندارد، و افراد متوجه می‌شوند این چیزی است که به آن عادت کرده‌اند.
تورم
پس از جراحی صورت دچار تورم می‌شود که طی ۳۶ تا ۴۸ ساعت بعد از عمل به حداکثر خود می‌رسد. این ورم تا حدود یک‌هفته پس از عمل چندان تغییری نمی‌کند و سپس بهتر می‌شود.
ظاهر نهایی صورت طی چندماه آینده آشکار می‌شود؛ میزان تغییر در صورت به این بستگی دارد که آیا جراحی طوری برنامه‌ریزی شده است که تاثیر زیاد یا کمی روی ظاهر بیمار داشته باشد یا خیر.
کبودی
در برخی افراد، ممکن است صورت، گردن و قفسه سینه با کاهش تورم دچار کبودی شوند. این عارضه بی‌خطر معمولا طی ۷ تا ۱۰ روز ناپدید می‌شود.
دشوار صحبت کردن
مشخصا صحبت کردن پس از عمل ارتوگناتیک دشوارتر از حد معمول خواهد بود؛ اما بیمار می‌توانید صحبت کند. آتل یا همان اسپلینت مخصوصا طوری طراحی شده است که تا حد امکان در گفتار فرد دخالت نکند. بدیهی است که با گذشت زمان صحبت کردن آسان‌تر می‌شود.
مشکلات سینوسی
مشکلات سینوسی گه‌گاه پس از جراحی فک بالا رخ می‌دهد، اما اغلب توسط آن بهبود می‌یابد.
عفونت صفحات و پیچ‌ها
مانند هرنوع جراحی دیگر، عفونت یکی از عارضه‌های این درمان است. در تعداد کمی از موارد، صفحه‌های کارگذاشته‌شده زیر لثه‌ها یا پیچ‌های کوچکی که برای محکم کردن فک استفاده می‌شوند، ممکن است عفونی شوند. اگر این اتفاق بیفتد، آنها برداشته خواهند شد.
این عمل فک را ضعیف نمی‌کند و اکثرا می‌شوند آن را با تزریق بی‌حسی موضعی انجام داد. جراحی فک پایین و چانه بسیار نزدیک به اعصابی انجام می‌شود که احساس (نه حرکت) لب پایینی را فراهم می‌کند.
احتمال این مورد از عوارض جراحی ارتوگناتیک در صورت سیگار کشیدن بیشتر می‌شود. به همین خاطر، به بیماران توصیه می‌شود در صورتی که قصد انجام جراحی فک را دارند، سیگار نکشند.
تنظیم مجدد بایت
گاهی اوقات تیم درمان به بیمار پیشنهاد می‌دهد که برای تنظیم بایت دوباره جراحی انجام شود. این مورد به شدت نادر است، و مزایای آن به طور مفصل با فرد به بحث گذاشته می‌شود.
عود پس از جراحی
این مورد نیز دقیقا از عوارض جراحی ارتوگناتیک نیست و عملا غیرعادی است. با این حال، در مواردی ممکن است عود (تغییر) زودرس یا دیررس در موقعیت فک‌ها یا دندان‌ها وجود داشته باشد.
حتی اگر این اتفاق بیفتد، معمولا عملیات دیگری انجام نمی‌شود؛ چون تغییرات قابل توجه نیستند. البته گاهی هم این اتفاق یعنی به جراحی بیشتری نیاز است.
عوارض روانی
احساس ناراحتی بعد از جراحی برای بیمار غیرعادی نیست (مخصوصا به دلیل تورم و التهاب اولیه)؛ و اصلا بعید نیست که مدتی طول بکشد تا فرد به بایت و صورت جدید خود عادت کند. در صورت نیاز، تیم درمانی باید ترتیبی دهد که از حمایت روانی مناسب برخوردار شود.
همچنین، احتمال دارد بیمار تا چندروز پس از عمل جراحی تا حدودی احساس خستگی، بی‌حالی و حتی افسردگی کنند. با این حال، در روند بهبود پس از جراحی، این احساس به سرعت از بین می‌رود و وضعیت کلی فرد بهتر می‌شود، چون به زودی متوجه تغییرات جدیِ ظاهری و عملکردی خود خواهند شد.
درد مفصل گیجگاهی فک (TMJ)
TMJ یا مشکلات سفتی فک معمولا پس از عمل ارتوگناتیک بهبود می‌یابد، اما ممکن است گاهی بعد از آن شروع یا تشدید شود. اگر بیمار مستعد مشکلات فک درد است، باید جراح را در جریان بگذارد.
یادآوری می‌کنیم که مفصل گیجگاهی فک همان مفصلی است که هنگام حرکت دادن فک می‌توانید آن را نزدیک گوش خود احساس کنید.
جداشدگی فک پایین
گاهی اوقات در جراحی فک پایین، فک در محل نامناسبی جدا می‌شود. معمولا می‌توان این اتفاق را در زمان عمل اصلاح کرد. اما در موارد نادر، ممکن است لازم باشد بعدا (و پس ار بهبود فک بهبود) اینکار را انجام داد.
خونریزی
خونریزی یک عارضه نادر در زمان عمل ارتوگناتیک و یا پس از آن است، که در جراحی فک بالا شایع‌تر است. به این ترتیب، ممکن است از شما خواسته شود که از قبل خون اهدا کنید. اگر فقط فک پایین به اصلاح احتیاج داشته باشد، معمولا نیازی به انتقال خون در طول جراحی نخواهد بود.
اگر بیمار سیگار میکشد یا از قرصهای ضد بارداری حاوی استروژن استفاده می‌کند، باید بداند که خون او غلیظ می‌شود. این ممکن است به این معنی باشد که قسمت‌هایی از فک پس از انجام عمل جراحی فک بالا، خون کافی دریافت نکند، و بعدا به درمان‌ها دندانپزشکی بیشتری احتیاج باشد.
این عارضه نادر است، اما به بیمار توصیه می‌شود حداقل ۶ هفته قبل و بعد از جراحی فک، سیگار را ترک کند و از روش دیگری برای پیشگیری از بارداری استفاده کند.
التیام دیرهنگام یا عدم التیام استخوان فک
استخوان برخی از بیماران می‌تواند بسیار آهسته ترمیم شود یا اصلا ترمیم نشود؛ البته که این عارضه پس از جراحی در بیماران سالم فوق‌العاده نادر است. اینجا هم سیگار می‌تواند این ریسک را افزایش دهد.
ممکن است استخوان فک در جایی که هیچ تماس استخوانی بین نواحی بریده‌شده وجود نداشته باشد، بهبود نیابد. اگر استخوان خیلی آهسته ترمیم شود، ممکن است به جراحی بیشتری نیاز باشد. چنین مشکلاتی معمولا با پیوند استخوان برطرف می‌شوند.
نارسایی دریچه کامی حلقی
این زمانی اتفاق می‌افتد که کام نرم و گلو فضای اتصال دهان و بینی را هنگام صحب کردن نبندند. این مشکل ممکن است پس از برخی از انواع جراحی فک بالا در بیماران شکاف کام رخ دهد. این باعث می‌شود که فرد اصطلاحا به شکل تودماغی صحبت کند.
شاید تعجب کرده باشید که چرا در عوارض جراحی ارتوگناتیک به “درد” اشاره نکردیم. واقعیت این است که این پروسه تا حد زیادی کم‌درد است. در واقع بیشتر بیماران معتقدند که کشیدن دندان عقل‌شان دردناک‌تر از خود جراحی است. علاوه بر آن در اوایل دوراه داروهای مناسب برای کاهش هرگونه ناراحتی نیز به بیمار داده می‌شود.
مراقبت‌های دوره نقاهت عمل ارتوگناتیک چیست؟
اکثر بیماران یک‌شب در بیمارستان می‌مانند، و بین حداقل ۲ تا ۴ هفته از محل کار یا تحصیل خود به مرخصی احتیاج دارند (جراح می‌تواند گواهی پزشکی برای پوشش دوره غیبت را صادر کند). سرعت بهبودی در افراد مختلف متفاوت است.
بخیه‌ها
در بیشتر موارد از بخیه‌های قابل جذب استفاده می‌شود، که به تدریج بین ۳ تا ۴ هفته جذب می‌شوند. اگر زودتر افتادند نگران نباشید؛ البته مادامی که خونریزی مداوم وجود نداشته باشد.
حمایت از فک
همان‌طور که بالاتر در مراحل جراحی ارتوگناتیک گفته شد، برای برخی از بیماران ممکن است فک‌ها با نوارهای الاستیک در طول مرحله بهبودی در کنار هم نگه داشته شوند.
بهداشت دهان و دندان
تمیزی و مراقبت دقیق از دهان برای بهبود سریع و جلوگیری از عفونت بسیار مهم است. مسواک زدن در هفته اول بعد از جراحی ممکن است دشوار باشد. حداقل چهاربار در روز باید دهان را با آب نمک گرم و کلرهگزیدین گلوکونات (دهانشویه ضد عفونی‌کننده) شست‌وشو داد، به ویژه بعد از وعده های غذایی.
رژیم غذایی
توصیه می‌شود که معمولا ۴ تا ۶ هفته از غذاهای نرم استفاده کنید تا تورم و ناراحتی کاهش یابد. اصلا نباید سعی کرد که پس از مراحل جراحی ارتوگناتیک کمتر غذا خورد، چون تغذیه کافی برای بهبودی ضروری است.
در روزهای اولِ پس از جراحی، خوردن وعده‌های کوچک ۵ تا ۶ بار در روز به دلیل ناراحتی توصیه می‌شود. جراح هم نیازهای غذایی را یادآوری خواهد کرد. نکته مهم این است که بلافاصله بعد از هر وعده غذایی حتما دهان خود را بشویید. در مراحل آخر بهبودی شاید بتوان به تدریج به عادات غذایی عادی بازگشت.
در کنار این موارد، بیمار نباید فراموش کند که شاید عمل ارتوگناتیک ظاهر او را تا حد زیادی دگرگون کند. یه همین خاطر، فرد باید برای غافلگیری احتمالی خانواده و دوستان خود آماده باشد؛ و به خود و آنها مدتی زمان بدهد تا به ظاهر جدید عادت کنند.
نقش مهم ارتودنتیست در روند ارتوسرجری
امیدواریم حالا دقیق‌تر بدانید جراحی ارتوگناتیک چیست، چه مراحلی دارد، مزایا و عوارض احتمالی آن چه چیزهایی هستند و … آنطور که دیدیم، ارتودنسی از بخش‌های مهم این درمان است. تخصص ارتودنتیست و هماهنگی مطلوب او با سایر اعضای تیم درمانِ بیمار برای موفقیت‌آمیز بودن این جراحی و نتیجه نهایی حیاتی است.
به عنوان یک ارتودنتیست آموزش‌دیده در بالاترین سطوح در ایران و کانادا، دکتر «علیرضا خدیوی» از بهترین گزینه‌های فعال در پایتخت برای رسیدن به لبخند ایده‌آل‌تان است. ایشان به همراه تیم‌شان در سه مطب مجهز واقع در میرداماد، شرق و مرکز تهران پذیرای شما هستند.
جهت دریافت نوبت رایگان روی «رزرو نوبت» بزنید. اگر سوالی در این رابطه دارید، آن را از طریق بخش نظرات ثبت کنید تا همکاران ما در اسرع وقت پاسخگوی شما باشند.
یک سال از عمل فک بالا و پایین گذشته ، حالا میتونم بدنسازی رو دوباره شروع کنم ؟!